Για τις λέξεις που κάνουν πράγματα, Ιανουάριος 2010
Για τις λέξεις που κάνουν πράγματα
από την παρουσίαση των έντυπων υλικών της ομάδας, στο βιβλιοπωλείο Πυξίδα στην Θεσσαλονίκη
Υπάρχει μια ιδέα που λέει ότι “οι λέξεις κάνουν πράγματα”. Στη Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας ασκούμαστε εδώ και πολλά χρόνια σε βασικές λειτουργίες όπως η ομιλία και η ακοή. Μιλάμε και ακούμε και αυτό ποτέ δεν ήταν εύκολο. Μαθαίνουμε να μιλάμε από την αρχή με τρόπο ουσιαστικό και να ακούμε τις λέξεις, τα λόγια και τις ιστορίες μας. Μέσα στα δέκα χρόνια ύπαρξης αυτής της ομάδας έχουμε δει πως γίνονται οι λέξεις πράγματα, έχουμε κάνει τις λέξεις πράγματα. Τις έχουμε κάνει εργαλεία, ορατότητα, δύναμη, χώρο, ελευθερία. Πράγματα απαραίτητα για την επιβίωση, πράγματα απαραίτητα για την απόλαυση και τη χαρά της ζωής.
Από την άλλη εχουμε δει πώς μπορούν να γίνουν κακοποίηση, όπλα καταστροφής, δηλητήρια αυτές οι ίδιες λέξεις, αυτές που έχουμε μάθει την ίδια στιγμή που μας μαθαίνουν τον κόσμο. Πρώτη και καλύτερη αυτή που μας ονοματίζει, η λέξη λεσβία, κλείνει μέσα της τόσο καλά αυτό το παράδοξο: η ίδια λέξη που σημαίνει τη βία και το στίγμα να είναι η λέξη που πρέπει/έπρεπε να πάρουμε στα “χέρια” μας, να την βάλουμε σιγά-σιγά μέσα στο στόμα μας και να την ακούσουμε έπειτα να βγαίνει από τα χείλη μας, για να μπορέσει, έτσι, να αλλάξει το δηλητηριασμένο νόημά της. Το συμπέρασμα είναι πως τα νοήματα αλλάζουν με προσπάθεια και υπομονή.
Η ανάγκη για τα λόγια και τις λέξεις, η ανάγκη για έκφραση λόγου, είτε προφορικά, είτε γραπτά και τυπωμένα, είναι αδιαμφισβήτητη και φυσικά δεν είναι καινούρια. Σήμερα ακούγεται πια σχεδόν κοινότοπο το να επισημαίνεις τη βαθιά πολιτική σημασία της σχέσης ανάμεσα σε αυτόν που μιλάει και ακούγεται και σε αυτόν που σωπαίνει ή που η φωνή του δεν είναι δυνατή. Οι λέξεις και τα νοήματά, ή οι σημασίες τους, ήταν πάντα πεδίο διεκδίκησης, ήταν και είναι τόποι άσκησης εξουσίας, είναι εκεί που γεννιούνται και αναπαράγονται τα πράγματα. Με αυτή την έννοια ο λόγος είναι δύναμη και ο αυθεντικός λόγος που μιλάει για την εμπειρία της επιθυμίας, είναι συχνά δυνάμει ανατρεπτικός, δηλαδή μπορεί να μετασχηματίσει το πως βρήκαμε τα πράγματα.
Αυτές οι δυο εκδοχές λόγου για τις οποίες βρισκόμαστε εδώ σήμερα, η Νταλίκα και οι Πολλαπλές Αναγνώσεις του Πηγαδιού της Μοναξιάς έχουν για εμάς, τα μέλη της Λεσβιακής Ομάδας Αθήνας, μία αξία τέτοια: αποτελούν κατάθεση δύναμης, απόδειξη εμφάνειας και κομμάτι του δρόμου που έχουμε διανύσει. Μέσα σε αυτή τη διαδρομή παίζει ενεργό ρόλο η επιθυμία να βρούμε τις συνέχειες και να δημιουργήσουμε τις συνδέσεις με τα λόγια που είπαν άλλες πριν από εμάς, επειδή η ιστορία είναι απόδειξη της ύπαρξης και, καλώς ή κακώς, η ανάγκη να βρεις μια γενιά καταγωγής δική σου μέσα στο χρόνο είναι και αυτή αδιαμφισβήτη. Όσο συχνά και αν ξέρουμε πως εμείς “απλώς φυτρώσαμε” και αυτό είναι “απλώς ωραίο”, άλλο τόσο χρειάζεται να βρούμε σημεία αναφοράς, να εντοπίσουμε στο βάθος από που έρχονται οι σπόροι μας.
Έτσι πρέπει να πούμε πως υπάρχουν δικές μας γενεαλογίες αφήγησης, άλλες κοντινές και άλλες πιο μακρινές, άλλες ντόπιες και άλλες ας πούμε από αλλού, και δεν είναι τυχαίο που οι Πολλαπλές Αναγνώσεις έχουν ως βασικό τους αντικείμενο μια τέτοια αφήγηση: το μυθιστόρημα Το Πηγάδι της Μοναξιάς (1928) κατασκεύαζει την πρώτη λεσβία που ψάχνει να βρει ένα όνομα για τον εαυτό της και μέσω αυτής της προσπάθειας ανοίγει ένα μονοπάτι και για όσες θα ακολουθήσουν- γιατί όπως λέμε η αρχή είναι του ήμισι του παντός και κάποια έπρεπε να κάνει την αρχή. Για αυτό και θελήσαμε, με αφορμή την πρώτη έκδοση του μυθιστορήματος αυτού στα ελληνικά (αρχές του 2004), να το διαβάσουμε και να παράγουμε λόγο στο σήμερα γύρω από αυτό. Ο λόγος αυτός, με την πολυπλοκότητα και την πολυμορφία του έγινε το περιεχόμενο της έκδοσης των Πολλαπλών Αναγνώσεων.
Λίγο καιρό μετά, το 2005, μας περίμενε μια μεγάλη έκπληξη, η έκπληξη που λεγότανε Ντόρα Ρωζέττη και το βιβλίο Η Ερωμένη Της. Πολλές από εμάς, τολμώ να πω πως δεν πιστεύαμε αυτό που ακούγαμε και ίσως ακόμη περισσότερο αυτό που διαβάζαμε. Ξαφνικά καταλάβαμε πως υπήρχαν λόγια που λέγονταν, και που μάλιστα τόλμησαν και να τυπωθούν τότε, το 1929, στη γλώσσα που μιλάμε και εμείς, τόσο κυριολεκτικά, στη γλώσσα της μάνας μας, όσο και μεταφορικά, στη γλώσσα της λεσβιακής επιθυμίας. Και έπειτα, εκεί σχεδόν σοκαριστήκαμε, όταν η Ελένη Μπακοπούλου δημοσίευσε μια τρομακτικής έντασης ιστορία, μια βιογραφία που αποκάλυπτε ποια ήταν η Ντόρα Ρωζέττη καθώς και το γεγονός ότι μόλις λίγα χρόνια πιο πριν κάποιες λεσβίες γνώριζαν αυτό το βιβλίο, το είχαν διαβάσει και το είχαν στις βιβλιοθήκες τους. Είναι σοκαριστικό να συνειδητοποιείς πόσο εύθραστες είναι αυτές οι αφηγήσεις που αποτελούν απόδειξη της λεσβιακής επιθυμίας, πόσο δυνατή είναι η ομοφοβία και το πόσο χρειάζεται να υπερασπίζεσαι τα λόγια σου μέσα σε κοινότητες “που διαφυλάττουν με αγάπη τη μνήμη”, όπως λέει και η εισαγωγή των Πολλαπλών Αναγνώσεων για το Πηγάδι της Μοναξιάς. Όπως και να έχει η Ελένη Μπακοπούλου μας έκανε ένα μεγάλο δώρο, εκεί, μια τελευταία στιγμή πριν φύγει από τη ζωή.
Η Νταλίκα έρχεται έτσι να είναι σήμερα ο λόγος κάποιων λεσβιών που χρειάζονται ένα χώρο για να γράψουν σχετικά με τα όσα συγκροτούν τη ζωή τους στο τώρα. Όμως, παρόλο τον κόπο και τα χρόνια που μας πήρε μέχρι να γίνει πράξη, η έκδοση του περιοδικού δεν αποτελεί καινοτομία. Μεταξύ 1987-1992, στην περιοδική έκδοση Κατίνα της Θεσσαλονίκης ο λεσβιακός φεμινισμός βρίσκει χώρο έκφρασης ως μια συνιστώσα του ευρύτερου φεμινιστικού κινήματος. Στην Αθήνα, από τον Νοέμβριο του 1995 μέχρι τον Απρίλιο του 1997 μια μικρή ομάδα λεσβιών κυκλοφορεί το περιοδικό Μαντάμ Γκου που, με τα πέντε τεύχη του, υπήρξε για πολλές από εμάς απόδειξη της ομορφιάς του αυτοοργανωμένου λεσβιακού λόγου -ενός λόγου με πολιτικές και αισθητικές αιχμές που φωτοτυπήθηκε και μοιράστηκε με πολύ λίγα μέσα και αποτελεί ένα από τα στίγματα της λεσβιακής παρουσίας στην Ελλάδα της δεκαετίας του ‘90. Στο τέλος αυτής της μικρής προσπάθειας να θυμηθούμε και να συνδεθούμε βρίσκεται η Λάβρυς και τα τρία της τεύχη. Πρόκειται για ένα σπουδαίο περιοδικό, το περιοδικό που συμβολίζει και κουβαλάει όλο το πνεύμα των νέων κοινωνικών κινημάτων που καθόρισαν τις δεκαετίες του ‘60 και του ’70 και εκφράζει τον μαχητικό λεσβιακό πολιτικό λόγο που, μαζί με τόσους άλλους λόγους, διεκδίκησε το δικαίωμα να εκφέρουμε τις λέξεις μας και να κάνουμε με αυτές πράγματα. Η Λάβρυς έκανε πράγματα γιατί έφτιαξε παρουσία μέσα στην ιστορία.
Η τόσο σύντομη αυτή περιδιάβαση είχε στόχο να δείξει πως σήμερα εμείς με αυτά τα δύο εκδοτικά, αυτοοργανωμένα εγχειρήματα συνεχίζουμε πάνω σε μονοπάτια ίδια και διαφορετικά που άνοιξαν άλλες πριν από εμάς, πως πιάνουμε το νήμα του λεσβιακού λόγου που κόβεται εδώ και εκεί αλλά που μέσα από τις ασυνέχειες και τα ρήγματα συνεχίζει να καταγράφει μια πλούσια εμπειρία ζωής και κοινότητας.
Νομίζω ότι είναι σχεδόν αυταπόδεικτο πως χρωστάμε να συνεχίσουμε να παράγουμε λόγο για να φτιάξουμε πράγματα, γιατί δεν μπορούμε να περιμένουμε ότι κάποιοι άλλοι θα τα φτιάξουν για εμάς. Επίσης χρωστάμε όσο μπορούμε να ψάχνουμε και να αναδεικνύουμε όλους αυτούς τους τόπους του λόγου όπου κάποιες άλλες σημάδεψαν την ιστορία, γιατί η μνήμη σου δίνει τα εργαλεία για να φτιάξεις ταυτότητα και να βρεις τις αφετηρίες ώστε να συνεχίσεις στο παρόν. Από το Πηγάδι της Μοναξιάς, την Ερωμένη Της, την Κατίνα, τη Λάβρυ και τη Μαντάμ Γκου, μέχρι το Μέσα σε ένα Κορίτσι σαν και Σένα, το πρόσφατο μυθιστόρημα της Άντζελας Δημητρακάκη, την ποίηση της Ρούλας Πετρέλλη, τη Νταλίκα και τις Πολλαπλές Αναγνώσεις, ξετυλίγεται μια υπέροχη ιστορία από λέξεις που μόνο αισοδοξία μπορεί να μας γεμίζει.
Πηνελόπη Περδικά
Λεσβιακή ομάδα αθήνας
