Λάβρυς, Μαντάμ Γκου, Νταλίκα: 3 ονόματα για 3 δεκαετίες, της Βενετίας Καντσά, Ιανουάριος 2010

Η Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας ανεβαίνει Θεσσαλονίκη για να παρουσιάσει τα έντυπά της: την Νταλίκα και τις Πολλαπλές Αναγνώσεις του Πηγαδιού της Μοναξιάς Σάββατο 30  Ιανουαρίου 2010, στις 5 το απόγευμα στο βιβλιοπωλείο Πυξίδα (Πατριάρχου Ιωακείμ 2)

Λάβρυς, Μαντάμ Γκου, Νταλίκα: 3 ονόματα για 3 δεκαετίες

Βενετία Καντσά

σε θέση προλόγου

Καλησπέρα. Σας ευχαριστώ πολύ για την πρόσκληση. Βρίσκομαι με μεγάλη χαρά σήμερα εδώ στην εκδήλωση για την παρουσίαση των δύο εκδοτικών εγχειρημάτων της ΛΟΑ.

Η σχέση μου με τη ΛΟΑ είναι ιδιαίτερη γιατί τις περισσότερες γυναίκες τις γνώρισα, με γνώρισαν, μιλήσαμε, διαφωνήσαμε, διασκεδάσαμε πριν από πολλά χρόνια στα πλαίσια της έρευνάς μου στα μέσα της δεκαετίας του 1990 στην Ερεσό και την Αθήνα. Η δημιουργία της ΛΟΑ συνέπεσε χρονικά με την ολοκλήρωση συγγραφής της έρευνας μου και η πρώτη παρουσίασή της έγινε στη δεύτερη κιόλας συνάντηση της ΛΟΑ στις 21 Νοεμβρίου του 2001. Έκτοτε παρακολουθώ με αμείωτο ενδιαφέρον την πορεία της ΛΟΑ και αξιοποιώ τις ευκαιρίες που έχω να διασταυρωθούν οι δρόμοι μας, όπως σήμερα.

Σε πορείες κάθε άλλο παρά στρέϊτ, «μηχανόβιες και ποδηλάτισσες» (τ.1.: 4), οι λεσβίες της ΛΟΑ,, απέκτησαν πρόσφατο ακόμη ένα όχημα, τη Νταλίκα, την αβάν γκαρντ της λεσβιακής σκέψης, πράξης, χειρονομίας, λόγου στο λεσβιακό και τον υπόλοιπο χώρο. Η Νταλίκα είναι νέο όχημα. Οι διαδρομές όμως που ακολουθεί δεν είναι πάντα νέες. Πολλές από αυτές έχουν χαραχτεί από άλλα έντυπα, κάποιες έμειναν ημιτελείς και πρέπει να τις ολοκληρώσει, ενώ άλλες θα τις χαράξει η ίδια. Διαδρομές σε ένα τοπίο ανεξερεύνητο, έντονο, άλλοτε φωτεινό, συχνά σκοτεινό, ορατό στα όρια της αορατότητας,  το τοπίο της λεσβιακής παρουσίας στην Ελλάδα της μεταπολίτευσης.

Από τα πρώτα χρόνια της μεταπολίτευσης, στα μέσα της δεκαετίας του 1970, μέχρι σήμερα ο αριθμός των λεσβιακών περιοδικών εκδόσεων, εντύπων, κειμένων, βιβλίων παραμένει σχετικά περιορισμένος. Αν κάποια παρακολουθήσει τις διαδοχικές προσπάθειες αποτύπωσης μιας λεσβιακής βιβλιογραφίας στα ελληνικά, πρωτότυπης ή μεταφρασμένης, τα τελευταία τριάντα χρόνια, θα παρατηρήσει ότι οι ίδιοι τίτλοι εμφανίζονται στις περισσότερες καταγραφές, ενώ νέοι τίτλοι προστίθενται με αργούς ρυθμούς αναφορικά με το σύνολο της βιβλιογραφικής παραγωγής. Όσον αφορά δε τις λεσβιακές περιοδικές εκδόσεις μόνο τρεις έχουν κάνει την εμφάνισή τους από το Μάρτιο του 1982 μέχρι σήμερα. Η Λάβρυς στις αρχές της δεκαετίας του ‘80, η Μαντάμ Γκου στα μέσα του ’90 και η Νταλίκα στα τέλη της πρώτης δεκαετίας του 21ου αι. Με δεκαπέντε περίπου χρόνια απόσταση η μία από την άλλη αποτυπώνουν στιγμές στην ιστορία του λεσβιακού κινήματος στην Ελλάδα, απηχούν πολιτικές και προσωπικές προτεραιότητες, και δίνουν το στίγμα των διαφορετικών δεκαετιών. Αυτό το διαφορετικό στίγμα που αποτυπώνεται μέσα από τα τρία αυτά έντυπα θα προσπαθήσω συνοπτικά να σκιαγραφήσω στη συνέχεια.

Λάβρυς. Λεσβιακός Λόγος

Λάβρυς, είναι το σύμβολο της γυναικείας θρησκείας, της θεάς, σύμβολο των αμαζόνων, σύμβολο της μητριαρχίας. τ.1.σ.3

Το Μάρτιο του 1982 ένα νέο περιοδικό, Λάβρυς. Λεσβιακός Λόγος, κάνει την εμφάνισή του στο ιδιαίτερα δραστήριο εκδοτικό πεδίο της εποχής και στην τέταρτη σελίδα ανακοινώνεται η αιτία ύπαρξής του:

«Μέχρι στιγμής, ο Λεσβιακός Λόγος δεν έχει ακουστεί στον τόπο μας, και αυτό είναι ένα μεγάλο κενό που σήμερα, το 1982, δεν δικαιολογείται. Και δεν είναι μόνο η απουσία του Λεσβιακού Λόγου που μας απασχολεί, αλλά κι η απουσία κάθε ανάλυσης/έκφρασης του φεμινισμού από μια καθαρά Λεσβιακή σκοπιά»

Κείμενα, άρθρα, ποιήματα, προσωπικές μαρτυρίες και σκίτσα λεσβιακού περιεχομένου εμφανίζονται σε ποικίλα έντυπα από το 1978 και μετά. Ωστόσο η Λάβρυς είναι το πρώτο έντυπο που αυτοπροσδιορίζεται ως λεσβιακό έντυπο και προσεγγίζει τα θέματα τόσο της ομοφυλοφιλίας όσο και του φεμινισμού «από μια καθαρά Λεσβιακή σκοπιά».

Το περιοδικό εκδίδεται στην Αθήνα από μέλη της Αυτόνομης Ομάδας Ομοφυλόφιλων Γυναικών η οποία διατηρεί στενές σχέσεις με το Σπίτι Γυναικών. Η ταυτότητα της εκδοτικής ομάδας δηλώνεται στο πρώτο τεύχος στο άρθρο με τον τίτλο «Ποιες είμαστε;». «Είμαστε γυναίκες. Είμαστε λεσβίες. Είμαστε φεμινίστριες» Αυτές οι τρεις προτάσεις συμπυκώνουν τα κύρια θεωρητικά ενδιαφέροντα της Λάβρυς τα οποία αφορούν στη σχέση, διαπλοκή, αλληλοεπικάλυψη και εμπλουτισμό των όρων «λεσβία», «φεμινίστρια», «γυναίκα». Γυναίκες που έχουν σπουδάσει οι περισσότερες στο εξωτερικό θα επιχειρήσουν μέσα από την ανάλυση αυτών των όρων να διερευνήσουν τα θέματα της γυναικείας σεξουαλικότητας, της ετεροφυλοφιλίας και της ομοφυλοφιλίας και να αναδείξουν τις συμμαχίες και αντιπαλότητες του γυναικείου ομοφυλόφιλου κινήματος τόσο με το φεμινισμό όσο και με το ανδρικό ομοφυλόφιλο κίνημα. Η Λάβρυς χρησιμοποιήθηκε ως όχημα μεταφοράς για συζητήσεις γύρω από το φύλο, τη σεξουαλικότητα και την πολιτική που λάμβαναν χώρα εκείνο το διάστημα στο εξωτερικό με τα περισσότερα κείμενα να έχουν έντονο θεωρητικό και πολιτικό χαρακτήρα, ενώ συχνά πρόκειται για μεταφράσεις ξενόγλωσσων άρθρων της αγγλόφωνης κυρίως βιβλιογραφίας.

Παρόλες τις αρχικές εξαγγελίες ότι πρόκειται για τρίμηνη έκδοση η Λάβρυς θα κυκλοφορήσει από την άνοιξη του 1982 ως το καλοκαίρι του 1983 μόνο τρία τεύχη, όπου θα διακόψει την έκδοσή της οριστικά. Παιδί της εποχής της, επιχείρησε να μεταφέρει σε ελληνικό έδαφος τις θέσεις και τις αντιθέσεις του κινήματος που ονομάστηκε λεσβιακός φεμινισμός και να επιχειρήσει έναν διάλογο στο εσωτερικό μεταξύ λεσβιών και φεμινιστριών. Ακολουθώντας ωστόσο την τύχη του ριζοσπαστικού φεμινισμού στην Ελλάδα η Λάβρυς έμεινε για πολλά χρόνια χωρίς συνέχεια.

Μαντάμ Γκου. Λεσβιακή περιοδική έκδοση

Πολύ αργότερα, το 1995, μια παρέα γυναικών χωρίς να είναι ενταγμένη σε κάποια συγκεκριμένη ομάδα αλλά με ευρύτερες συνδέσεις, αναφορές και ενδιαφέρον για το λεσβιακό χώρο και χωρίς προγενέστερη εκδοτική εμπειρία αποφασίζει να βγάλει τη Μαντάμ Γκου. Λεσβιακή Περιοδική Έκδοση.  Μαντάμ Γκου σημαίνει «λεσβία» στα καλλιαρντά.

«Ψάχναμε για κάποιο όνομα που να μην έχει ξαναχρησιμοποιηθεί» θα μου πει η κύρια εμπνεύστρια του εγχειρήματος. «Είχαμε περάσει από διάφορα «πέτρα», «σχισμή». Τα βρίσκαμε πολύ χρησιμοποιημένα και αρχίσαμε να ψάχνουμε στο λεξικό, στα καλιαρντά βέβαια. Γιατί στο άλλο λεξικό, τι να βρεις; Ή λεσβία θα βρεις ή ομοφυλόφιλη θα βρεις, τι άλλο να βρεις. Και βρίσκουμε το Μαντάμ Γκου. Και μας άρεσε. Μας πήγαινε λίγο ξέρεις και στο Μαντάμ Φιγκαρό που είναι γυναίκες που προσέχουν, ετεροφυλόφιλες. [Επιδιώξαμε] μια αντίθετη, δηλαδή, σχέση με τα πρότυπα που προσφέρουν αυτά τα περιοδικά».

Στην πρώτη σελίδα του πρώτου τεύχους παρουσιάζεται το προφίλ της έκδοσης:

Η Μαντάμ Γκου είναι το αποτέλεσμα της προσπάθειας μιας παρέας λεσβιών να εκφραστεί και να δημιουργήσει ένα αμφίδρομο κανάλι επικοινωνίας.  Μετά από χρόνια εκδοτικής απουσίας της λεσβιακής κοινότητας, νιώσαμε περισσότερο ευαισθητοποιημένες απέναντι στο συνεχιζόμενο ρατσισμό που δεχόμαστε και θελήσαμε να κάνουμε κάποια βήματα σε σχέση με την ανεύρεση μιας ταυτότητας και την αίσθηση περηφάνιας που οφείλουμε στο άτομό μας».

Η Μαντάμ Γκου είναι ένα περιοδικό που δεν ανήκει σε κάποιαπολιτικοποιημένη ομάδα αλλά δημιουργήθηκε από μια μικρή ομάδα επτά συνολικά γυναικών που θέλησε να καλύψει το εκδοτικό κενό της δεκαετίας του ’90. Η ομάδα παρέμεινε κλειστή ως προς τη σύστασή της, αλλά ανοιχτή απέναντι στην ανταλλαγή ιδεών, κειμένων και τη δημιουργία επαφών. Από το φθινόπωρο του 1995 ως τον Νοέμβριο του 1997 η Μαντάμ Γκου θα εκδόσει πέντε συνολικά τεύχη καλύπτοντας ένα ευρύ φάσμα θεμάτων, όπως πρωτότυπα θεωρητικά κείμενα, μεταφράσεις, αλληλογραφία, νέα, κόμικ, χρηματιστήριο λεσβιακών αξιών.

Στα «κλειστά» χρόνια όμως της δεκαετίας του ’90 η ανταπόκριση από τις αναγνώστριες όσον αφορά την αποστολή κειμένων, την έκφραση απόψεων, την ανταλλαγή ιδεών υπήρξε περιορισμένη. Δύο ακριβώς χρόνια μετά την έκδοση του πρώτου τεύχους, τον Νοέμβριο του 1997, η Μαντάμ Γκου αποχαιρετά τις αναγνώστριες της: [Τ.5.σ.1.]

«Για σας με αγάπη. Να ‘μαστε πάλι εδώ για τελευταία ίσως φορά. Τα θέματα με τα οποία πρέπει να ασχοληθούμε δεν τελείωσαν, ούτε ίσως η ζωή των λεσβιών στην Ελλάδα άλλαξε μετά το πέρασμα την Μ.Γ., αν και θέλουμε να πιστεύουμε ότι βάλαμε και εμείς ένα ακόμη λιθαράκι, όμως η δική μας αντοχή εξαντλήθηκε. Οι ισορροπίες σε μια ομάδα είναι λεπτές και η ενέργεια χρειάζεται διαρκή επαναφόρτιση, που δυστυχώς δεν ήταν δυνατή ούτε από μέσα ούτε απ’ έξω. Ελπίζουμε, αν δεν βρούμε αργότερα το κουράγιο να συνεχίσουμε, κάποιες άλλες να το κάνουν για μας. Αυτό το τεύχος το αφιερώνουμε στις γυναίκες που μας έδειξαν την υποστήριξή τους στέλνοντάς μας τα κείμενα, τα ποιήματα και τα γράμματά τους».

Νταλίκα. Περιοδική έκδοση. Η  αβάν γκαρντ της λεσβιακής σκέψης, πράξης, χειρονομίας, λόγου στο λεσβιακό και τον υπόλοιπο χώρο.

Και φτάνουμε έτσι, δώδεκα χρόνια μετά, στη Νταλίκα. Η Νταλίκα δεν είναι το όνομα ενός συμβόλου, ούτε βρίσκεται σε κάποιο λεξικό. Η Νταλίκα είναι μια

«λέξη που μας πετάγανε», διαβάζουμε, «αντί για τούβλα όταν, νεαρά κορίτσια με το μπουτς ντύσιμο και ύφος, περνάγαμε από οικοδομές και στάσεις λεωφορείων […] τώρα τη φορέσαμε για δική μας». […] «Από βρισιά εμείς το κάναμε τίτλο τιμής, του δώσαμε το χιούμορ που του αρμόζει και αναγνωρίσαμε την πολιτική έκταση που καλύπτει» (τ.2., σ.4)

Η Νταλίκα, όνομα διαλεγμένο, αποκτημένο, κατακτημένο, περπατημένο, είναι έκφραση μιας συλλογικής προσπάθειας, αποτέλεσμα μιας ομάδας, και απόρροια πολλών ετών συνεύρεσης, συνομιλίας, πολιτικής και προσωπικής εμπλοκής τόσο εντός όσο και εκτός της ομάδας, και με αναφορές στο ευρύτερο, εγχώριο, δυναμικό ΛΟΑΤ κίνημα του 21ου αι.

Φειδωλή σε μεταφράσεις ξένων κειμένων η Νταλίκα ενδιαφέρεται να δώσει φωνή στο εδώ και τώρα της λεσβιακής παρουσίας στην Ελλάδα, μια φωνή που δεν θα μιλάει μόνο για πολιτικές διεκδικήσεις, ούτε θα αναφέρεται με τρόπο πεσιμιστικό σε απουσίες, αλλά θα ασχολείται με το λεσβιακό λόγο, σκέψη και πράξη, επιθυμία και χειρονομία σε κάθε έκφραση -στο σεξ, τις σχέσεις, τη μόδα, την πολιτική.

Στις 32 και 38 σελίδες αντίστοιχα των δύο πρώτων τευχών, η Μαριάνθη, η Έλενα, η Φιλίππα, η Χάρις, η Ελένη, η Μαλαμώ, η Ερμίνα, η Ιωάννα, η Έλενα, η Άννα, η Arm, η Στέλλα, η Ισαβέλλα, η Άρτεμις θα συνδεθούν με το παρελθόν, θα παρουσιάσουν την ομάδα τους, θα μιλήσουν πολύ για σεξ, θα εστιάσουν στο σώμα τους, θα αναρωτηθούν για τις σχέσεις τους, θα γράψουν ως μαμάδες και για τις μαμάδες τους, και θα ασχοληθούν με ποίηση, θέατρο, βιβλία, μόδα, κόμικ, αλληλογραφία. Σε αντίθεση με τα προηγούμενα έντυπα, τα κείμενα της Νταλίκας είναι επώνυμα. Αν τόσο στη Λάβρυ όσο και στη Μαντάμ Γκου η εκδοτική ομάδα επέλεξε να δημοσιεύεται η πλειοψηφία των κειμένων με ψευδώνυμα, στη Νταλίκα η πλειοψηφία των συγγραφισσών υπογράφουν με τα μικρά τους ονόματα. Η απουσία επιθέτου δε σχετίζεται με επιθυμία απόκρυψης ή μη ορατότητας, αφού συχνά μέλη της ΛΟΑ έχουν δημοσιεύσει επώνυμα κείμενά τους σε έντυπα, μπροσούρες, περιοδικά. Εδώ όμως η ένταξη στη συλλογική προσπάθεια καθιστά περιττή τη χρήση επιθέτου.  Είναι η Άννα, η Φιλίππα, η Ισαβέλλα, για να αναφέρω μόνο μερικές, μιας επώνυμης ομάδας που έχουν πίστη ότι η συλλογική δύναμη μπορεί

«να αλλάξει τις ζωές μας» (τ.1, σ.2), «ότι όλες μαζί φτιάχνουμε τη συνθήκη της δυνατότητας της ορατότητας, με την εκκωφαντική παρουσία μας στο μικρό στενό, τόσο κοντά και τόσο μακριά από τον υπόλοιπο κόσμο» (τ.2., σ.2),

Τα κείμενα, τα έντυπα, τα βιβλία ταξιδεύουν, ακολουθούν τις δικές τους διαδρομές, κάνουν στάσεις, παρακάμψεις, καθυστερούν, επιταχύνουν, επιστρέφουν, προχωρούνε. Στις νέες διαδρομές που η Νταλίκα ακολουθεί δεν είναι μόνη. Στα πρώτα χρόνια του 21ου αι., παρατηρείται η αυξημένη ορατότητα λεσβιακών, γκέϊ, αμφί, τρανς και queer ομάδων μέσα από πολιτικές διεκδικήσεις ειδικά με αναφορά σε ζητήματα σεξουαλικότητας και ιδιότητας του πολίτη, την διοργάνωση του Athens Pride, εκδόσεις περιοδικών, εφημερίδων και βιβλίων, κυκλοφορία εντύπων, δημιουργία ιστοσελίδων και blogs στο διαδίκτυο, κινηματογραφικές, θεατρικές και καλλιτεχνικές εκδηλώσεις.

Από την άλλη, όμως, όπως η ίδια φροντίζει να μας υπενθυμίσει, δεν είναι όλες οι διαδρομές της νέες. Σε ένα κείμενό της για την ιστορία του φεμινιστικού κινήματος στην Ελλάδα η ιστορικός Έφη Αβδελά είχε αναφέρει ότι το ιστορικό βάθος του κινήματος πέφτει συχνά σε λήθη και ότι ο φεμινισμός στην Ελλάδα μοιάζει να επινοείται ξανά από την αρχή. Παρόμοια φαινόταν να είναι μέχρι τώρα και η μοίρα του λεσβιακού κινήματος. Όμως η Νταλίκα ως όνομα, θεματολογία αλλά και μέσα από ρητές αναφορές στο παρελθόν αντιστέκεται στη λήθη της μνήμης. «Η Νταλίκα δείχνει την πορεία μας» (τ.2, σ.4) και είναι «ένα όχημα για να βγει προς τα έξω η φωνή μας» (τ.1, σ.1) θα τονίσουν οι επιβαίνουσες. Κίνηση ταυτόχρονη σε παρελθόν και μέλλον, που έχει σκοπό και όραμα:

«να αναπνεύσει η λεσβιακή επιθυμία μας ελεύθερα και απρόσκοπτα, να εκφραστεί ο λεσβιακός λόγος, πολιτικός, ερωτικός, καλλιτεχνικός, χιουμοριστικός, δραματικός για να δείξει σε όλες τις λεσβίες που ζούνε στη χώρα ότι η ορατότητά μας παλεύεται, συμβαίνει και απλώνεται με γοργούς ρυθμούς» (τ.1. σ.1).

Η Νταλίκα  προχωράει, υπενθυμίζει δρόμους που έχουν ήδη ταξιδευτεί, χαράσσει νέους, και καθώς είναι ένα όχημα βαρύ δε φοβάται τις δύσκολες, κακοτράχαλες πορείες. Της ευχόμαστε καλό δρόμο.