10ο Αντιρατσιστικό Φεστιβάλ – Ιούλιος 2005

Ομοφοβία, αυτοδιάθεση, ταυτότητα:
τι δουλειά έχουν αυτές οι λέξεις στο κρεββάτι μας;

Η λεσβιακή ομάδα αθήνας, δουλεύει πέντε χρόνια τώρα, σαν μια ανοιχτή συλλογικότητα, χωρίς εκπροσώπους και ιεραρχίες, με εβδομαδιαίες συναντήσεις που λειτουργούν σαν συνελεύσεις.

Αυτά τα πέντε χρόνια που κάποια πράγματα φαίνεται να αλλάζουν στο τοπίο της ελληνικής κοινωνίας σε σχέση με τα δικαιώματα και την ανοχή προς τις λεσβίες και τους γκέι άντρες, η δουλειά που κάνουμε εμείς ως λεσβίες κινείται σε δύο επίπεδα: στο ένα μια εσωστρεφής διαδικασία που στόχο έχει την συλλογική επεξεργασία της εμπειρίας μας, την ενδυνάμωση, την αλληλοϋποστήριξη, την παραγωγή λόγου. Στο δεύτερο επίπεδο η προσπάθεια οργάνωσης δράσεων που να δηλώνουν την παρουσία μας στον κοινωνικό και πολιτικό χώρο, να φτιάχνουν μια εικόνα δημόσια για τις λεσβίες. Πράγμα που το έχουμε ανάγκη εμείς όσο το έχουν ανάγκη και οι άλλοι. Όπως και να ‘ναι, οι τρεις λέξεις αυτής της συζήτησης ομοφοβία, αυτοδιάθεση, ταυτότητα, ξεδιπλώνουν ζητήματα που μέσα στα πέντε χρόνια έχουμε με διάφορους τρόπους προσπαθήσει να αντιμετωπίσουμε, να αναλύσουμε και να επεξεργαστούμε.

Είναι δύσκολο να κάνεις πολιτική ως λεσβία και για κάτι που φαίνεται στους άλλους να αφορά μόνο μια ιδαιτερότητα, όπως ακούμε συχνά να ονομάζεται ο σεξουαλικός προσανατολισμός. Όχι μόνο γιατί ως λεσβία κάνεις πολιτική και διεκδικείς πράγματα δηλώνοντας ταυτόχρονα κάτι που θεωρείται στην κουλτούρα μας ταμπού, το «τι κάνεις στο κρεββάτι σου», οπότε και έχεις να αντιμετωπίσεις τη ματιά των άλλων, που πάντα στέκεται στις λέξεις αλλά και γιατί αυτό το ίδιο το πράγμα το οποίο εσύ διεκδικείς και ανοίγεις στην κοινωνία πολιτικά θεωρείται δευτερεύον, μη-πολιτικό ή λιγότερο πολιτικό (λες και κάπως μετριέται η πολιτικοτητα των πραγμάτων), κάτι που ανήκει στη σφαίρα του ιδιωτικού/προσωπικού (λες και δεν πέρασε μια μέρα από τότε που οι φεμινίστριες άλλαξαν την πολιτική λέγοντας το προσωπικο είναι και πολιτικό), κάτι που αφορά αποκλειστικά εσένα (ενώ το ασφαλιστικό νομοσχέδιο αφορά οπωσδήποτε τους πάντες), κάτι που εν πάσει περιπτώσει μπορεί να συμπεριληφθεί στις πολιτικές και κοινωνικές διεκδικήσεις της κοινωνίας αλλά που δεν είναι δα και τόσο φοβερό για να μπει προτεραιότητα στις ατζέντες. Κάτι που αφορά μια μεμονωμένη ομάδα. Έτσι ερχόμαστε συνεχώς αντιμέτωπες με τα κλισέ. Ας αναφέρουμε μερικά:
«Μα γιατί εσείς οι ομοφυλόφιλοι ασχολείστε συνέχεια με το σεξ;». «Μα γιατί είναι πολιτικό ζήτημα το τι κάνετε/κάνουμε στο κρεββάτι μας;» «Μα γιατί το κάνετε θέμα;» «Γιατί να υπάρχει μια ξεχωριστή ομάδα λεσβιών; Δεν διεκδικούμε όλοι τα ίδια ως άνθρωποι;», «Εντάξει, καταπιέζονται οι ομοφυλόφιλοι, αλλά δεν είναι και τόσο τραγικά τα πράγματα, πια», «Σήμερα υπάρχει μεγύτερη ανοχή από παλιά, η κατάσταση έχει αλλάξει» και ίσως το πιο τρομερό «Εγώ δεν έχω πρόβλημα με τους ομοφυλόφιλους και τις λεσβίες ας κάνουν ότι θέλουν». Στην καλλίτερη εκδοχή της η στάση απέναντί μας ξεμπερδεύει με ένα «ας κάνουν ότι θέλουν» στο οποίο εμείς διαβάζουμε «σας επιτρέπουμε να είσαστε/να υπάρχετε». Το ζήτημα όμως της πολιτικής αντίληψης της σεξουαλικότητας δεν εξαντλείται στο να μας επιτρέπεται  (με ε ή με αι) να είμαστε αυτό που είμαστε – το ζήτημα της σεξουαλικότητας και της πολιτικής της διαπραγμάτευσης είναι τι επιτρέπουν οι άλλοι στον εαυτό τους σε σχέση με την ομοφυλοφιλία αλλά και σε σχέση με κάθε σεξουαλικό προσανατολισμό που δεν είναι ο κυρίαρχος, ο ετεροφυλόφιλος. Το ζήτημα είναι τι επιτρέπουμε στον εαυτό μας κάθε φορά που μιλάμε από τη θέση της κυρίαρχης ομάδας και τι επιτρέπουμε στο συναίσθημά μας. Από μια άποψη το να παλεύεις την ομοφοβία σημαίνει να διεκδικείς να αλλάξεις το συναίσθημα των άλλων. Παλεύουμε για να αλλάξουμε το συναίσθημά σας.

Η ομοφοβία για εμάς, σαν έκφραση του ετεροσεξισμού, κινείται σε πολλά επίπεδα. Καταρχήν εκφράζεται στην άρνηση της διαφορετικής/μη–ετεροφυλόφιλης σεξουαλικής μας επιθυμίας. Η κοινωνία αρνείται να μας δει και όποτε το κάνει μας παρουσιάζει σαν τέρατα, αντικείμενα ιατρικής/ψυχιατρικής μελέτης, γεννετικές ανωμαλίες, θλιβερά και περιθωριακά παραδείγματα προς αποφυγή, ανθρώπους καταδικασμένους στη μοναξιά.  Η ομοφοβία περιλαμβάνει επίσης πολλές πρακτικές περιθωριοποίησης των ανθρώπων που τελικά διαλέγουν μια άλλη σεξουαλικότητα.. Και φυσικά εκφράζεται και στην ανυπαρξία θεσμικού/δικαϊικού στάτους για τις λεσβίες και τους ομοφυλόφιλους, ή πιο σωστά στις θεσμικές και δικαιϊκές διακρίσεις. Η κοινωνία τιμωρεί και εκδικείται. Δε σου επιτρέπουμε, λέει, να είσαι ότι θες. Ή μάλλον, μπορείς, αλλά αυτό είναι το κόστος. Πολιτικές διακρίσεις, κοινωνικός αποκλεισμός, βια, περιθωριοποίηση, σιωπή. Τιμωρούμαστε για τη διαφορά μας. Αν οι λεσβίες και οι ομοφυλόφιλοι είναι τα λάθη του προγραμματισμού πρέπει να γίνει παραπάνω από σαφές ότι αυτό δεν μένει ατιμώρητο. Δε μπορείς να διαλέξεις τι θα γίνεις. Η αστυνόμευση της συμπεριφοράς, η καταστολή της επιθυμίας, η συμμόρφωση μέσω της γλώσσας και όχι μόνο, είναι πάντα το αντίτιμο και είναι υποκρισία να παριστάνουμε ότι δεν το βλέπουμε. Τελικά μήπως το τι κάνουμε ή δεν κάνουμε στο κρεββάτι μας έχει τεράστια πολιτική σημασία;

Ποια λοιπόν η σχέση του ερωτικού αυτοπροσδιορισμού, της ερωτικής αυτοδιάθεσης με τους πολιτικούς αγώνες; Υπάρχει τέτοια σχέση; Ένα από τα πανό της Λεσβιακής Ομάδας (τα πανώ αυτά που για μας είναι ακόμα πιο βαριά γιατί κάθε φορά που τα κουβαλάμε κουβαλάμε μαζί τους και όλο το κομμάτι της προσωπικής μας ζωής) σε μια διαδήλωση ενάντια στην κατοχή του Ιράκ την προηγούμενη χρονιά έγραφε (το γράφει ακόμη, είναι στην κεντρική είσοδο του φεστιβάλ) «Αυτοδιάθεση λαών και σωμάτων». Οι λαοί είναι το πολιτικό υποκείμενο. Οι λαοί όμως, είναι οι άνθρωποί τους. Και οι άνθρωποι έχουμε σώματα. Τα σώματα δεν είναι ένα απλό φυσικό δεδομένο. Ούτε τα όσα υφίστανται «λεπτομέρειες δευτερεύουσας σημασίας». Η πρώτη μας συνειδητοποίηση για τη διαφορά έρχεται από τα σώματα και τις επιθυμίες τους. Τα σώματά μας είναι διαφορετικά, οι επιθυμίες μας είναι ιδιαίτερες και μοναδικές. Η διαφορά δεν συνιστά από μόνη της κάτι. Όμως την εξουσία της διαφοράς, την ιεραρχία μεταξύ των διαφορών, την μαθαίνουμε πάνω στο ίδιο μας το σώμα. Η εκπαίδευσή μας στην κοινωνική συμμόρφωση έχει στο πρώτο κεφάλαιο το σώμα. Ανοίξτε οποιοδήποτε σχολικό αναγνωστικό και παιδικό βιβλίο θέλετε και διαβάστε το κριτικά. Λέει τα πράγματα με το όνομά τους. Μέσα από αυτό που προκρίνει και κυρίως μέσα από αυτά που αποσιωπά. Στην πορεία ανακαλύπτουμε ότι η πραγματικότητα είναι πιο σύνθετη αλλά πόσο εύκολο είναι να ανατρέψεις αυτά που έμαθες; Και πόσα περιθώρια έχουμε; Στην πρώτη αφελή προσπάθεια να επιβάλλεις το δικό σου, αμέσως όλοι οι θεσμοί εντοπίζουν στην πράξη σου την ανταρσία και η τιμωρία έρχεται. Βέβαια υπάρχουν διάφορες στρατηγικές για να αντιμετωπιστούν οι ανταρσίες. Άλλες διαλέγουν τη βίαιη καταστολή, άλλες έναν πιο ήσυχο δρόμο υπονόμευσης των επιθυμιών μας. Όπως και να έχει, στο τέλος παίρνεις το μήνυμα- οι ξένες προς το κυρίαρχο επιλογές έχουν κόστος. Γιατί φυσικά το απειλούν. 

Ο αυτοπροσδιορισμός της σεξουαλικότητάς μας έχει βαθιά σχέση με την ιδέα  και την πράξη της ανθρώπινης/κοινωνικής χειραφέτησης. Τα δεσμά είναι έτσι κι αλλιώς πολλών και διαφόρων τύπων. Η εποχή που
κάποιες διακρίσεις φαίνονταν να είναι βασικότερες από άλλες, έχει μάλλον περάσει ανεπιστρεπτί. Προφανώς έχει πάντα σημασία ποιοι μιλάνε και από ποια θέση. Το κίνημα των lgbt οπωσδήποτε μιλάει στο όνομα κάποιας συγκεκριμένης ομάδας, μιλάει πρωτίστως, ή ως ένα βαθμό, στο όνομα των ανθρώπων που υφίστανται διακρίσεις και βια εξαιτίας της σεξουαλικής/ερωτικής του ταυτότητας. Όμως το lgbt κίνημα, ή τουλάχιστον ένα κομμάτι του που συνδέεται με τους ευρύτερους κοινωνικούς αγώνες, προσφέρει ταυτόχρονα ριζοσπαστικό λόγο και δράση που ξεπερνά τα όρια μιας κοινωνικής ομάδας. Λόγο και δράση που  συμπληρώνει ένα μεγάλο κενό στους αγώνες για κοινωνίες χωρίς διακρίσεις, για έναν κόσμο με κοινωνική, πολιτική και οικονομική ισότητα. Οι lgbt χτίζουν πράγματι μια ταυτότητα σε σχέση με τον ερωτικό τους προσανατολισμό. Όμως αυτό είναι μια πολιτική επιλογή, δεν είναι life style. Η ταυτότητα του ομοφυλόφιλου έτσι κι αλλιώς υπάρχει γιατί η κυρίαρχη ταυτότητα πρέπει να επιβεβαιώνεται. Συχνά ακούμε για τη γκετοποίηση των ομοφυλόφιλων, για το ότι οι λεσβίες και οι γκέι άντρες είναι αυτοί που απομονώνονται από την κοινωνία. Μετά σε μια άλλη εκδοχή ακούμε για το γκέι λόμπι που έχει πιάσει τα πόστα, κάτι σα μια μασονία που ενώ έχει βρει τους τρόπους να είναι στην κορυφή της κοινωνικής ιεραρχίας συγχρόνως διαμαρτύρεται για καταπίεση. Δυστυχώς αυτά δεν ακούγονται μόνο από τις κίτρινες εκπομπές της τηλεόρασης ή σε συζητήσεις καφενείου. Δυστυχώς αυτοί οι ομοφοβικοί μύθοι έχουν ως διακινητές τους τους πάντες. Και θα τους έχουν μέχρι οι λεσβίες και οι ομοφυλόφιλοι, οι αμφιφυλόφιλοι, οι τρανς να αποκτήσουν πρόσωπο, εικόνα, φωνή, σώμα, κυριολεκτικά και μεταφορικά. Κάτι που γίνεται ακριβώς εδώ, μόλις τώρα. Είμαστε εδώ. Όχι μόνο για να διεκδικήσουμε δικαιώματα, που είναι μια χρήσιμη, αλλά συχνά ανεπαρκής, φιλανθρωπία. Είμαστε εδώ κυρίως για να αλλάξουμε τους μύθους και να σπάσουμε τις προκαταλήψεις. Για να μάθουμε ο ένας τον άλλο. Για να αλλάξουμε τον τρόπο που κοιταζόμαστε.  

Λεσβιακή Ομάδα Αθήνας
Ιούλιος 2005

Το κείμενο παρουσιάστηκε στη συζήτηση με τίτλο «Ομοερωτοφοβία, αυτοδιάθεση και ταυτότητα», που διοργανώθηκε στα πλαίσια του 10ου Αντιρατσιστικού Φεστιβάλ.